Yeme bozuklukları Dünya Sağlık Örgütü ve Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yüksek mortaliteye sahip anormal yeme davranışı olarak tanımlanan klinik yeme bozukluğudur. Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabına (DSM-V) göre beş grup yeme bozukluğu vardır. Bunlar;
- Anoreksiya nervoza
- Bulimiya nervoza
- Tıkınırcasına yeme bozukluğu
- Kaçıngan/ kısıtlayıcı yiyecek alımı bozukluğu
- Tanımlanmamış beslenme ve yeme bozukluğu
Yeme bozuklukları vücut ağırlığı ve görünümü ile ilgili duyulan kaygıdan dolayı açlık, öğün atlama, kısıtlı yemek yeme, aşırı yemek yeme, aşırı egzersiz yapma, zayıflama ilaçları kullanma, laksatif ve diüretik kullanma gibi sağlığı olumsuz yönde etkileyen davranışlar ile karakterizedir.
YEME BOZUKLUKLARININ TANIMI
Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervoza kişilerde kilo alma korkusunun olması ve bilinçli olarak kişilerin aşırı zayıf kalma çabasıdır. Kişiler besin tüketmekten kaçınırlar, yiyeceklerini çok küçük porsiyonlarda tüketirler. Beden algıları bozulmuştur, çok düşük kiloda olmalarına rağmen kendilerini aşırı kilolu olarak görmektedirler.
Bulimiya Nervoza
Bulimiya nervozada tekrarlanan tıkınırcasına yeme davranışı vardır. Kişiler kilo alımını engellemek için kusma, laksatif veya diüretik kullanma, aç kalma veya aşırı egzersiz yapma gibi telafi edici davranışları gerçekleştirmektedir. Bunlara rağmen kişiler normal kilosunda ya da hafif şişmandırlar.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkınırcasına yeme bozukluğunda kişiler yemek yerken kontrollerini kaybederler ancak bulimiya nervozadaki gibi telafi edici davranışları gerçekleştirmezler. Bu yüzden tıkınırcasına yeme bozukluğuna sahip kişiler aşırı kilolu veya obezdir.
Kaçıngan/ Kısıtlayıcı Yiyecek Alımı Bozukluğu
Kaçıngan/ kısıtlayıcı yiyecek alımı bozukluğunda kişilerde yemek yemekten kaçınma, miktar veya çeşit olarak kısıtlama ile birlikte kilo kaybı ve beslenme yetersizlikleri görülebilir. Bu yeme bozukluğu kişinin yemekle ilgisinin olmamasından, yemek seçmesinden ya da yemeğin boğazına kaçacağı korkusundan dolayı olabilir. Kişiler tüple beslenebilir veya beslenme desteğine ihtiyaç duyabilir.
Tanımlanmamış Beslenme ve Yeme Bozukluğu
Kişilerde toplumsal, mesleki ya da diğer önemli alanlarda görülen beslenme ve yeme bozukluğu belirtilerinin beslenme ve yeme bozuklukları tanı gruplarındaki tanı ölçütlerinden herhangi birini tam karşılamadığı durumlarda bu kategoride değerlendirilir.
SPORCULARDA YEME BOZUKLUĞU
Yeme bozuklukları sporcularda genel popülasyona kıyasla daha fazla görülmektedir. Yapılan çalışmaların sonuçlarına göre kadınların erkeklere kıyasla yeme bozukluğu prevalansı daha yüksek bulunmuştur. Yeme bozukluğu en çok adolesan dönemde görülmektedir. Sporcular artan antrenman şiddeti ve yoğunluğu, rekabet ve sosyal baskıdan dolayı yeme bozukluklarında daha yüksek risk altındadır.
Yeme bozukluklarının görülmesi açısından en riskli spor dalları sıklet sporları, estetik sporları ve dayanıklılık sporlarıdır. Bu spor dallarında yağsız vücut kütlesi önemli olduğu için kişiler diğer spor dallarına göre daha fazla kilo verme diyeti uygulamaktadır.
Sporcularda görülen yeme bozukluklarının kısa dönemdeki sonuçları sportif performanstaki azalma, dehidrasyon, maksimal oksijen tüketiminde azalma, yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu düşük enerji alımı olarak sıralanmaktadır. Uzun dönemdeki sonuçları ise çeşitli vücut sistemlerinde görülen sağlık sorunlarıdır.
Sporcularda Yeme Bozukluklarının Oluşum Nedenleri ve Risk Faktörleri
Genetik Risk Faktörleri: Yapılan çalışmalarda anoreksiya nervoza ve bulimiya nervozaya sahip kişilerin birinci derece yakınlarında da bu hastalıklar görülmüştür. Ayrıca birinci derece yakınlarında duygu durum, anksiyete, alkol-madde kullanım ve kişilik bozuklukları da görülebilmektedir.
Psikolojik Risk Faktörleri: Beden memnuniyetsizliği, düşük benlik saygısı, mükemmeliyetçilik gibi kişilik özellikleri kişileri psikolojik yönden etkilemektedir.
Sosyakültürel Risk Faktörleri: Medya tarafından kişilerin daha zayıf olmasının gösterilmesi bireylerin kilo almaktan korkmasına, beden algısının değişmesine ve bilinçsiz bir şekilde kilo vermesine neden olmaktadır.
Spora Özgü Risk Faktörleri: Kişilerin erken yaşta spora başlaması, artmış antrenman yoğunluğu, sık vücut ağırlığı kontrolü ve düzenlemesi, antrenörlerin tutumları sayılabilir.
Yeme Bozukluklarını Ölçme ve Değerlendirme Testleri
- Yeme Tutumları Testi (Eaiting Attitude Test/ EAT)
- Hollanda Yeme Davranışları Anketi (Dutch Eating Behaviour Questionnaire/ DEBQ)
- Edinburg Bulimiya Araştırma Testi (Bulimic Investigatotry Test, Edinburgh/ BITE)
SPORCULARDA YEME BOZUKLUĞUNUN TEDAVİSİ
Yeme bozukluğu tedavisindeki hedefler kişilerin yeterli besin alımını sağlamak, vücut ağırlığını olması gereken aralığa getirmek, aşırı egzersizi azaltmak ve tıkınma ataklarını ve telafi davranışlarını yok etmektir.
Sporcularda yeme bozukluğunun gelişimini engellemek için sporculara, antrenörlere ve sporcuların ailelerine beslenme eğitimi ve yeme bozuklukları konusunda eğitim verilmesi gerekmektedir.
Sporcularda kilo kaybının diyetisyen gözetiminde kontrollü bir şekilde verilmesi sağlanmalıdır. Bu sayede kişilerde yeme bozukluğunun oluşma riski azalacaktır.
Sporcuların beslenmesini düzenlerken ilk önce kişilerin düzenli öğün tüketmesi sağlanmalıdır. Kişiler duygusal yönden desteklenmelidir. Diyetisyen kontrolünde kişilerin yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalıdır.
Sporcular takım arkadaşlarıyla kendini karşılaştırmamalı ve antrenörler kişilerin vücut ağırlığı hakkında eleştiride bulunmamalıdır.
Tedavide Diyetisyenin Rolü
Diyetisyen sporcuların beslenme planını oluşturur.
Yeme bozukluğuna sahip olan sporcuları değerlendirir. Bu kişilere özel tıbbi beslenme tedavisi uygular.
Sporcuların beslenme programına uyumunu takip eder, değerlendirir ve gerekli olduğunda değişiklikler yapar.
Sporculara spor beslenmesi eğitimi verir ve ortak akşam yemeklerine katılır.
Sporcuların güncel durumlarını takip eder ve uygulanan tedavinin sonuçlarını izleyerek kayıt tutar.
Yeme bozukluğu dikkate alınması gereken önemli bir sağlık sorunudur. Yeme bozukluğunun tedavisi spor hekimi, fizyoterapist, sporcu diyetisyeni, spor psikoloğu ve antrenörden oluşan bir ekip tarafından planlanmalıdır.
KAYNAKÇA
Kendir, D., & Karabudak, E. (2019). Sporcularda Yeme Bozuklukları. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-10.
Güney, M., & Ersoy, G. (2020). Sporcularda Yeme Bozuklukları Semptomları, Tedavisi ve Önlenmesi. Spor ve Rekreasyon Araştırmaları Dergisi, 2(1), 44-56.
Öztürk, M.O.; Uluşahin, N.A., (2023), Ruh Sağlığı ve Bozuklukları, (18.Baskı), Nobel Tıp Kitabevi, Ankara.
YAZAR:
Tuğba Demirci
İstanbul Kültür Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik 4.sınıf-Psikoloji 3.sınıf
Linkedln
