Spinal Kord Yaralanmaları ve Fizyoterapi
Spinal Kord Yaralanması Nedir?
Spinal Kord Yaralanması, vücudun birçok işlevinde kalıcı olarak aksamalara sebebiyet veren spinal kanal ve içindeki yapıların hasarlanması durumudur. Bu hasarlanma genellikle kaza, travma veya hastalıklar nedeniyle meydana gelir.
Spinal Kord Yaralanmalarının Nedenleri Nelerdir?
Spinal Kord yaralanmaları genellikle kaza, travma veya hastalıklar sonucu meydana gelir. İşte bazı nedenleri şunlardır:
- Trafik kazaları: Motorlu araç kazaları, omurilikte en fazla hasar yaratan nedenlerdir
- Düşmeler: Yüksekten düşmeler özellikle yaşlılarda omurilik yaralanmalarına yol açabilir.
- Ateşli silah yaralanmaları: Doğrudan omuriliğe darbe veya baskı uygulayarak hasara neden olabilir.
- Spor yaralanmaları: Güreş, buz hokeyi gibi yakın temas sporları risk yaratabilir.
- Osteoporoz: Kemikleri zayıf ve kırılgan yapan bu hastalık, düşme veya hafif bir travma sonucu omurilik yaralanmasına yol açabilir.
- Tümörler ve enfeksiyonlar: Omurilik bölgesindeki tümörler veya enfeksiyonlar hasara neden olabilir.
- Doğuştan gelen bozukluklar: Spina bifida gib gelişimsel anormallikler omuriliğin düzgün gelişmesini engelleyebilir.
Spinal Kord Yaralanması Sınıflandırılması
Spinal Kord Yaralanmalarından sonra elleri, ayakları ve diğer vücut hareketlerini kontrol edebilmemiz yaralanmanın yerine ve şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu yaralanmaların sınıflandırılması şu şekildedir:
- Komplet Spinal Kord Yaralanmaları
- İnkomplet Spinal Kord yaralanmaları
Tüm motor ve duyusal işlevlerin bozulduğu yaralanma tipine Komplet yaralanma denir.
Etkilenen bölgede motor veya duyu işlevinden herhangi biri mevcutsa bu duruma İnkomplet yaralanma denir.
Bu tip omurilik hasarlarından sonra tetrapleji ve parapleji ortaya çıkabilir.
Tetrapleji; diğer bir adıyla kuadripleji, boyun omuriliğinde meydana gelen bir hasar sonucu hem kolların hem de bacakların (dört uzvun) hareket ve his yetisinin kaybolması durumudur.
Parapleji; omurilikte meydana gelen bir hasar sonucu vücudun belden aşağısında his ve hareket kaybına neden olan bir durumdur.
- Spinal kord yaralanmalarını ASIA sınıflandırması, yaralanmanın nörolojik seviyesini ve fonksiyonel durumunu göz önüne alarak beş kategoride sınıflamıştır.
- ASIA A: Tam yaralanma sakral 4. ve 5. seviyede duyusal veya motor fonksiyon korunmamıştır
- ASIA B: Duyusal inkomplet, sakral seviyede hafif dokunma, iğne batması veya derin anal basınç duyularından biri korunmuştur, motor fonksiyon yoktur.
- ASIA C: Motor inkomplet, en kaudal seviyede motor fonksiyon korunmuş veya duyusal inkomple olma kriterini karşılayıp ipsilateral motor seviyenin üçten fazla seviye altında motor fonksiyon korunmuştur.
- ASIA D: Anahtar kasların yarısından azının kas gücü üç veya üstünde ise ASIA C, yarısı veya yarısından fazlasının kas gücü üç veya üzerinde ise ASIA D olarak sınıflandırılır.
- ASIA E: Daha önce defisiti olan ancak duyu ve motor muayenesinde normal olan hastalar.
- Bu sınıflandırma International Standards for Neurological Classification of SCI (ISNCSCI) formu kullanılarak yapılır.
Spinal kord yaralanmaları, bulunduğu yer göre dört ana alanda sınıflandırılır:
- Servikal omurga (boyun bölgesi): Bu bölgedeki yaralanmalar en yaygın olanıdır. Tam servikal yaralanmalar, hastanın kollarını, bacaklarını ve başını felç eder.
- Torasik bölge (üst veya orta sırt): Tam torasik yaralanmalar, hastaların orta bölümlerini stabiliza etmelerini zorlaştırabilir veya imkansız hale getirebilir.
- Lomber omur alanı: Bu tür yaralanmalar sıklıkla alt ekstremiteyi kontrol eden sinirleri etkiler
- Sakral omur (alt sırt ve kalçalar): Omurganın en alt kısmındaki hasar, ayak bileklerini ve ayakları kontrol eden birden fazla kası etkileyebilir.
Spinal Kord Yaralanmalarının Belirtileri Nelerdir?
Spinal Kord Yaralanmasında en sık karşımıza çıkan belirtiler şunlardır;
- Hareket yeteneğinde kayıp
- Isı ve dokunma hislerinde bozulmalar
- Bağırsak ve mesane kontrolünün kaybedilmesi
- Refleks aktivitelerinde bozulmalar
- Cinsel fonksiyon değişiklikleri
- Akciğer işlevlerinde zorluklar ve aksamalar
Yeni bir yaralanma geçirmiş bir hastada ortaya çıkabilecek acil belirtiler şunlardır;
- Sırt ve boyun ağrısı
- Boyunda basınç hissi
- Vücudun herhangi bir bölümünde zayıflık ve yeterli koordinasyonu sağlayamama
- Ellerde ve bacaklarda uyuşma, his kaybı
- Mesane ve bağırsak kontrolünde kayıplar olması
- Solunum zorluğu
Bu belirtiler, acil tıbbi müdahale gerektiren ciddi durumlar olabilir. Erken tanı ve tedavi, yaralanmaların etkilerini en aza indirmek için büyük önem taşır.
Spinal Kord Yaralanması Tanısı Nasıl Konulur?
Spinal kord yaralanması tanısı için aşağıdaki yöntemler kullanılır;
- Fizik Muayene: Doktor, hareket, duyu ve refleksleri kontrol eder.
- Görüntüleme testleri: Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve bilgisayarlı tomografi (BT) taraması, omurgadaki hasarın yeri, boyutu ve ciddiyeti hakkında detaylı bilgi sağlar.
- Elektromiyografi (EMG): Kasların elektriksel aktivitesini ölçer ve spinal kord yaralanması sonucu hasar gören sinirlerin nasıl etkilendiğini belirlemeye yardımcı olur.
- Spinal sıvı testi: Spinal sıvıdan örnek alarak spinal kord yaralanmasına neden olan enfeksiyon veya diğer sorunları tespit eder.
Tanı konulduktan sonra tedavi süreci cerrahi müdahale, ilaç tedavisi ve rehabilitasyon programlarını içerebilir.
Spinal Kord Yaralanması Tedavisi
1.Akut Dönem Tedavisi (İlk 72 saat)
Bu dönem, sekonder hasarın önlenmesi açısından kritiktir.
a.Stabilizasyon
- Boyunluk veya sırt ateli ile omurganın sabitlenmesi gerekir.
- Cerrahi girişim, omurga instabilitesini düzeltmek veya sinir dokusunu dekomprese etmek amacıyla uygulanabilir.
b.Medikal Tedavi
- Eskiden yüksek doz metilprednizolon uygulanırdı, ancak yan etkiler nedeniyle artık seçici kullanılmakta.
- Kan basıncı yönetimi: Omuriliğe yeterli perfüzyonun sağlanması için MAP ≥ 85 mmHg hedeflenir.
- Antibiyotikler: Enfeksiyon riskine karşı profilaktik uygulanabilir.
- DVT profilaksisi: Antikoagülanlar ile derin ven trombozunun önlenmesi sağlanır.
2.Subakut ve Kronik Dönem Tedavisi
Bu dönemlerde amaç, nörolojik iyileşmeyi desteklemek, komplikasyonları önlemek ve fonksiyonel bağımsızlığı artırmaktır.
a.Rehabilitasyon Programı
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon:
- Pasif ve aktif eklem hareket açıklığı egzersizleri
- Kas kuvvetlendirme egzersizleri
- Fonksiyonel elektrik stimülasyonu (FES)
- Yürüme eğitimi: Paraplejik hastalarda paralel barlar, yürüteç; tetraplejide daha sınırlı.
- Denge ve oturma eğitimi
- Transfer eğitimi (yatak → sandalye, tuvalet vb.)
Mesane ve Bağırsak Eğitimi:
- Aralıklı kateterizasyon
- Bağırsağın düzenli boşaltımı için rejim oluşturulması (diyet, lavman, ilaç)
Solunum Terapisi:
- Tetraplejiklerde diyafram kası zayıfsa solunum egzersizleri, aspirasyon önlemleri gerekir.
Cilt Bakımı ve Bası Yarası Önleme:
- Basınç boşaltma teknikleri eğitimi (her 15-30 dakikada bir pozisyon değişikliği)
- Basınç azaltıcı minder ve yatak kullanımı
b.Psikolojik Destek
- SKY, depresyon ve anksiyete açısından risklidir.
- Psikolojik danışmanlık ve grup terapileri önerilir.
3.Teknolojik ve Yardımcı Tedaviler
a.Robotik Rehabilitasyon
- Lokomat, Exoskeleton gibi cihazlar yürüme fonksiyonunun yeniden kazandırılmasında destekleyici rol oynar.
b.Kök Hücre ve Nörorejeneratif Tedaviler
- Henüz deneysel aşamadadır.
- Nöronal progenitör hücre nakli gibi yöntemlerle hasarlı spinal kordun yenilenmesi hedeflenir.
c.Fonksiyonel Elektrik Stimülasyonu (FES)
- Kaslara elektriksel uyarı verilerek istemli hareketin yeniden sağlanması hedeflenir.
Spinal Kord Yaralanmasında Fizyoterapinin Rolü
Spinal kord yaralanması, bireyin motor, duyu ve otonom fonksiyonlarını etkileyerek yaşam kalitesini köklü biçimde değiştiren ciddi bir nörolojik durumdur. Bu karmaşık tablo karşısında fizyoterapi, sadece bir egzersiz programı değil, aynı zamanda yaşamı yeniden yapılandıran kapsamlı bir sağlık hizmeti olarak devreye girer.
- Fonksiyonun Geri Kazandırılması
Spinal kord yaralanması sonrası bireylerde sıklıkla ekstremitelerde güç kaybı, hareket kısıtlılığı ve koordinasyon bozuklukları gelişir. Fizyoterapist, bireyin kalan fonksiyonlarını maksimum düzeyde kullanmasını, plastisiteyi artırmasını ve gerekirse alternatif hareket stratejileri geliştirmesini sağlar.
- Pasif ve aktif egzersizlerle kontraktür önlenir, eklem hareket açıklığı korunur.
- Kas kuvvetlendirme çalışmalarıyla bağımsızlık seviyesi artırılır.
- Yürüme eğitimi, uygun cihazlar (ör. yürüteç, KAFO, robotik destek) ile kademeli olarak yapılır.
- Sekonder Komplikasyonların Önlenmesi
Spinal kord yaralanması, hareketsizliğe bağlı çok sayıda komplikasyonu da beraberinde getirir. Fizyoterapist, bu riskleri azaltmada kilit rol oynar:
- Bası yaralarının önlenmesi için basınç azaltma pozisyonlamaları öğretilir.
- Derin ven trombozu, osteoporoz ve kas atrofisi gibi sekonder etkiler egzersizlerle azaltılır.
- Solunum egzersizleri, özellikle servikal lezyonlarda solunum yetmezliğini önler.
- Fonksiyonel Bağımsızlık Eğitimi
Fizyoterapi sadece fiziksel değil, işlevsel bağımsızlık hedefiyle de ilerler. Bu süreçte:
- Transfer teknikleri (örneğin yataktan sandalyeye geçiş)
- Tekerlekli sandalye kullanımı
- Günlük yaşam aktiviteleri (banyo, giyinme, tuvalet kullanımı) eğitimi yapılır.
Fizyoterapist burada sadece öğretici değil, aynı zamanda bireyin özgüvenini yeniden inşa eden bir rehberdir.
- Nöroplastisiteyi Destekleyici Yaklaşımlar
Fizyoterapi, nöroplastisiteyi yani beyin ve omuriliğin yeniden yapılanma yeteneğini artıran uygulamaları içerir:
- Fonksiyonel elektrik stimülasyonu (FES)
- Robotik yürüme eğitimi
- Ayna terapisi, duyu-motor entegrasyon çalışmaları
Bu yöntemlerle, hasarlı sinir yollarının çevresinden alternatif yollarla yeniden bağlantılar kurulması teşvik edilir.
- Psikososyal Desteğin Parçası Olmak
Fizyoterapist, bireyin fiziksel iyileşmesinin yanı sıra, ruhsal ve sosyal açıdan güçlenmesini de destekler. Birey ile kurulan güven ilişkisi, motivasyonun ve rehabilitasyon sürecine katılımın en büyük belirleyicilerinden biridir.
Spinal kord yaralanmasında fizyoterapi, sadece kaslara hareket kazandırmakla kalmaz; bireyin bedenini yeniden tanımasını, hayatını yeniden kurmasını sağlar. Fizyoterapist ise bu sürecin yalnızca bir sağlık profesyoneli değil, aynı zamanda bireyin yol arkadaşı, koçu ve umut kaynağıdır.
KAYNAKÇA
https://doktordanhaberler.com/spinal-kord-yaralanmasi/
https://fizyos.com/yutkunma-terapisi-yutma-bozukluklariyla-bas-etmenin-etkili-yolu/
https://www.fiziktedavistanbul.com/tetrapleji/
https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/parapleji/
https://www.profdrpinarborman.com/spinal-kord-yaralanmalari/
https://romatem.com/tedaviler/omurilik-yaralanmalari-rehabilitasyonu/
https://www.beyincerrahisi.org/TR,580/spinal-kord-yaralanmasi-sky.html
https://www.ottobock.com/tr-tr/durumlar/klinik-tablo-ve-semptomlar/spinal-kord-yaralanmalari
https://www.mediore.com.tr/spinal-kord-yaralanmasi-omurilik-yaralanmasi
Braddom RL. (2011). Physical Medicine and Rehabilitation. Elsevier.
Nas K, Yazmalar L, Öneş K. (2015). Rehabilitation in spinal cord injuries. World Journal of Orthopedics, 6(1):8-16.
Harvey LA. (2016). Management of Spinal Cord Injuries: A Guide for Physiotherapists. Elsevier.
Kirshblum SC, Waring W. (2014). Updates for the International Standards for Neurological Classification of Spinal Cord Injury. J Spinal Cord Med, 37(6):691–697.
Sezer N, Akkuş S, Uğurlu FG. (2015). Chronic complications of spinal cord injury. World Journal of Orthopedics, 6(1):24–33.
https://www.mediden.com/resimler/kategori/201678448316.03475.jpg
Nermiye Bulut
Marmara Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü
2. Sınıf Temsilcisi
