MS
SSS ‘nin kronik inflamatuar bir hastalığıdır.Myelin,oligodendrosit ve akson hasarı ile karakterizedir. Özellikle spinal kord , beyin ve optik siniri tutar.
MS’de, santral sinir sisteminin beyaz maddesindeki sinir lifleri miyelininde, multipl alanlarda inflamasyon, demiyelinizasyon ve gliyal skar gelişmekte ve buna bağlı olarak ilgili sistemlerde nörolojik fonksiyon bozuklukları ortaya çıkmaktadır.
MS ETYOLOJİSİ
MS’in nedeni henüz tam olarak bilinmemekle birlikte, hastalık gelişiminde birçok faktörün kompleks etkileşimi söz konusudur. Otoimmun mekanizmaların rol oynadığı genetik, çevresel ve hormonal faktörlerin yanı sıra modern yaşam tarzının etkilediği karmaşık bir etiyolojiye sahiptir.
Genetik Faktörler
- Bazı ırklarda daha fazla görülür
- İkizlerde konkordansın yüksek olması
- Birinci derece yakınlarında MS’ in daha sık görülmesi genetik geçişi göstermektedir.
- Genetik yatkınlığı destekleyen bir diğer kanıt da bazı HLA antijenlerinin (HLA-DRB*15) MS hastalarında daha sık görülmesidir.
Çevresel Faktörler
- Düşük D vitamini
- Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar
- Adölesan çağdan önce riskli bölgelere taşınma söylenebilir.
Modern Yaşam Tarzı
- Diyet ve beslenme alışkanlıkları
- Sigara kullanımı
- Fizyolojik stres
- Sosyoekonomik durum
Hormonal Faktörler
- Cinsiyet hormonlarının nöral ve immün sistemi etkilemesinden kaynaklı kadınlarda daha yaygın görülmektedir.
- Adölesan çağa geçiş, gebelik, menstruasyon, hormon tedavisi de etki eden faktörler arasındadır.
MS EPİDEMİYOLOJİSİ
Dünyada yaklaşık olarak 2.5 milyon insanı etkileyetkilemektedir;
En sık 20-40 yaş aralığında görülmekte
Kadınları, erkeklere oranla 3 kat daha fazla etkilemektedir.
MS KLİNİK SEYİR
KLİNİK İZOLE SENDROM (KİS)
- İnflamatuar demiyelizasyonun MS olabilecek özelliklerini gösteren ancak zaman içinde yayılma kriterlerini yerine getirmeyen bir hastalığın klinik presentasyonu
- KİS demiyelinizan ilk klinik ataktır.
- MS’in başlangıçta ilk belirtisi olarak başlayabilir.
RELAPSİNG- REMİTTİNG MS
- Klinikte ataklar ve iyilesmelerle seyreder.
- MS’ in en yaygın tipi, %85
- Relapsların sıklığı genelde senede 1- 2 kez
- Hastalığın erken döneminde inflamasyon hakimken, ileri dönemde nörodejenerasyon süreci hakim oluyor.
PROGRESİF RELAPSİNG MS
- Prognozu sürekli kötüleşen MS
- Üst üste relapslar görülür, iyileşme hiç olmaz veya çok az olur.
- Primer Progresif MS : Relaps olmaksızın tanıdan itibaren sürekli kötüleşen MS
- Sekonder Progresif MS: RRMS ‘nin ilk dönemini takiben kötüleşen form.
BENİNG MS
- Ciddi sekel bırakmayan, seyrek ataklarla karakterize MS tipidir.
- Hastalığın başlangıcından 15 yıl sonra EDSS skoru ≤ 3 olan hastalar bening tip MS olarak kabul edilmektedir.
KLİNİK BELİRTİ VE SEMPTOMLAR
- Duyu kaybı ya da değişimleri : ısı hassasiyeti , basınç, ağrı, proprioseptif duygularında bozukluk
- Görsel kayıp : bulanık veya diplopi, nistagmus ve ağrılı göz hareketleri
- Spastisite ,spazm, ataksi
- Kas zayıflığı: monoparezi, hemiparezi, quadriparezi
- Anormal refleksler: Babinski , hiperrefleksi
- Koordinasyon bozukluğu ve denge problemleri
- Kranial sinir problemleri,yutma , konuşma: dizartri, disfori, disfaji
- Bağırsak,mesane ve seksüel disfonksiyon : spastik veya sarkık mesane, kabızlık, gaita ve üriner inkontinans, İktidarsızlık, libido azalması, orgazm yeteneği azalması
- Yorgunluk
- Depresyon
- Bilişsel değişiklikler : kısa dönem hafıza zaafiyeti, azalmış dikkat
- Ağrı: Baş ağrısı, kronik nöropatik ağrı, proksimal ekstremite ağrısı
- Vertigo
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
- Hikaye ve şikayet
- Mental durum/emosyonel
- Konuşma/lisan
- Motor fonk/ tonus
- Postür
- Gövde kontrolü
- Denge/koordinasyon
- Ambulasyon/yürüyüş
- Transfer
- Serebellar problemler
- Duyu (ağrı, prop..)
- Mesane/bağırsak/cinsel
- Problem
- Yorgunluk
- Yutma/solunum
- GYA
- Uyku
- Yaşam kalitesi
ÖLÇEKLER
1.Genişletilmiş Özürlülük Durum Ölçeği (EDSS)
▶️Başlangıç dönemi (EDSS en az 1) : Bilgilendirme ve egzersizle tanıştırmak
Erken dönem (minimal, orta dereceye yakın özür mevcuttur)
▶️(EDSS 1.5-5.5) : Restore edici rehabilitasyon
▶️Orta dönem (orta dereceli özür mevcuttur) (EDSS 6.0-7.0) : Koruyucu rehabilitasyon/fonksiyonel seviyeyi korumak amaçlı
▶️İleri dönem (şiddetli özür mevcuttur) (EDSS 7.0 ve üzeri) : Koruyucu rehabilitasyon/ikincil komplikasyonlardan korumak amaçlanır.
2.Multiple Sclerosis Functional Composite (MSFC)
3.Multiple Sclerosis Impact Scale (MISIS-29)
4.Multiple Sclerosis Quality of Life-54 Instrument (MSQOL-54)
5.The 12-Item Multiple Sclerosis Walking Scale (MSWS-12)
6.Multiple Sclerosis Spasticity Scale
7.Yorgunluk Şiddet Skalası
8.Modifiye Yorgunluk Etki Skalası
9.The Modifiye Ashworth Skalası
10.Barthel İndeksi
11.Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçeği
MS REHABİLİTASYONU
Başlangıç dönemi (EDSS en az 1) :
- Proksimal ve distal kas kuvvetinin artırılması
- Spastisitenin inhibisyonu
- Fleksibilite kazanımı
- Normal hareket komponentleri ve paternlerinin fasilitasyonu
- Postüral bozuklukların düzeltilmesi
- Normal duruş dengesi, yürüme şekli ve mesafesinin geliştirilmesi
- Aerobik kapasitenin artırılması
- Ev programı ile düzenli egzersiz alışkanlığının yerleştirilmesi ve uygun sportif aktivitelere yönlendirilmesi
ORTA DÖNEM (6-7 EDSS):
- Proksimal kas gruplarını fonksiyonel halde tutmaya çalışmak
- Eklem limitasyonlarının gelişimini engellemek
- Yutma fonksiyonlarının gözden geçirilmesi ve tavsiyeler
- Göğüs fizyoterapisi yöntemlerinin kullanımı
- Enerji koruma tekniklerinin öğretilmesi ve kendine yardım aletlerinin kullanımı
- Ev içi düzenlemeler
İLERİ DÖNEM (7.5-9.5 EDSS):
- Uygun transfer yöntemlerinin ve sandalyede yapacağı egzersizlerin öğretilmesi
- Akciğer enfeksiyonlarının önlenmesi
- Yatak yaralarının önlenmesi
- Kontraktürlerin önlenmesi
- Mesane eğitimi
MS Hastasına Önerilebilecek Sporlar
MS ve Sıcak İntoleransı
Açık renkli, hafif giysiler giyilmeli , Ilık suyla duş alınmalı, ayaklar soğuk suya daldırılmalı mümkünse havuz veya denize girilmeli, klimalı yerlerde bulunmaya özen gösterilmeli uzun yolculuklardan kaçınılmalıdır.
KAYNAKÇA
https://www.fizyodemi.com/makale/multiple-skleroz-p-182
http://www.goksinbalim.com.tr/makaleler/makaleler/multipl-skleroz
Hümeyra Apaydın
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon 3. sınıf öğrencisi
Linkedln: https://www.linkedin.com/in/h%C3%BCmeyra-apayd%C4%B1n-99b39023a
