Kronik Böbrek Yetmezliği Olan Hastalarda Hemşirelik Uygulamaları: Sessiz Bir Yorgunluğa Umutla Yaklaşmak
Giriş
Her gün binlerce insan, böbreklerinin yavaşça işlevini kaybettiği bir gerçekle yaşıyor: Kronik Böbrek Yetmezliği (KBY). Tıp literatüründe sessiz bir sinsi hastalık olarak bilinen KBY,erken evrelerinde belirti vermese de ilerledikçe hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürüyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, dünya genelinde yaklaşık 850 milyon kişi çeşitli düzeylerde böbrek hastalığı ile yaşıyor. İşte bu zorlu süreçte, hataların yanında ilk ve sürekli duran meslek grubu: hemşireler. Hemşirelik uygulamaları, yalnızca tıbbi bakımla sınırlı değil; eğitimde psikolojik desteğe, izlemden danışmanlığa kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor. Bu yazıda, hemşirelik öğrencileri başta olmak üzere sağlık alanındaki tüm paydaşlara KBY yönetiminde hemşirenin rolünü kapsamlı şekilde aktarmayı amaçlıyoruz.
Kronik Böbrek Yetmezliği: Tanım ve Klinik Seyir
KBY, glomerüler filtrasyon hızının (GFH) 60 mL/dk/1.73 m²’nin altına düşmesi ve bu durumun en az üç ay süreyle devam etmesi olarak tanımlanır (KDIGO, 2022). Böbrekler vücuttaki atıkları süzemez hale gelir, elektrolit dengesi bozulur ve bu da çok sistemli belirtilere neden olur. İleri evrede hastalar diyalize ihtiyaç duyar veya böbrek nakli gündeme gelir.
En yaygın nedenler:
- Diyabet Mellitus
- Hipertansiyon
- Glomerülonefritler
- Polikistik böbrek hastalıkları
Hemşirelik Yaklaşımında Temel Uygulama Alanları
- Bireyselleştirilmiş Hasta Eğitimi
Her hastanın bilgi seviyesi, öğrenme kapasitesi ve yaşam tarzı farklıdır. Hemşirelik eğitimi bu nedenle kişiye özel olmalıdır. Eğitim içeriğinde:
- KBY’nin evreleri ve seyri,
- İlaçların doğru kullanımı,
- Tuz, potasyum ve fosfor kısıtlamaları,
- Günlük sıvı alımı ve idrar takibi,
- Diyaliz türleri (hemodiyaliz, periton diyalizi) hakkında bilgiler yer almalıdır.
Eğitim sürekliliği, hastaların tedaviye uyum oranını %50’nin üzerinde artırmaktadır (Bayraktar & Demir, 2019).
- Erken Belirti Tanıma ve Semptom Yönetimi
KBY hastalarında;
- Yorgunluk, kaşıntı, mide bulantısı, bilinç bulanıklığı gibi semptomlar yaygındır.
- Hiperkalemi, anemi, metabolik asidoz gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir.
Hemşireler bu belirtileri erken fark ederek sağlık ekibini zamanında bilgilendirmeli, bireyin yaşam kalitesini koruyucu stratejiler geliştirmelidir.
- Beslenme ve Diyet Takibi
Diyet, KBY ‘de hastalığın ilerlemesini yavaşlatmada kritik rol oynar. Hemşireler diyetisyenle işbirliği içinde;
- Protein, sınırlaması (evreye göre),
- Potasyum ve fosfor kontrolü,
- Sıvı alımı dengesi konularında hastaları desteklemelidir.
Hastanın beslenme günlüğü tutması, izlemde etkili bir yöntemdir.
- Psikososyal Destek ve Hasta Güçlendirme
KBY tanısı bireyde;
- Anksiyete, depresyon, öfke,
- Sosyal çekilme ve çaresizlik hissi yaratabilir.
Hemşire, hasta ile sürekli iletişimde olan sağlık çalışanı olarak duygusal yükü tanımalı, gerekirse psikolojik destek talep etmelidir. Ayrıca, hastanın tedavi sürecine aktif katılımı, öz-yeterlik duygusunu artırarak iyileşmeyi destekler.
- Diyaliz Süreci ve Hemşirelik İzlemi
Diyalize giren hastaların:
- Vasküler giriş yolu (fistül, kateter) bakımı,
- Hemodiyaliz sonrası hipotansiyon, kaşıntı krampları gibi etkilerin yönetimi,
- Enfeksiyon riskine karşı aseptik teknik uygulaması,
- Ultrafiltrasyon ve kilo takibi gibi işlemleri hemşirelerin dikkatli izlemesi gerekir.
Periton diyalizinde ise hasta ve yakınlarına evde uygulama eğitimi verilmeli, oluşabilecek peritonit bulguları (ateş, bulanık diyalizat) iyi ögretilmelidir.
- Palyatif Bakım ve Son Evre Yönetimi
KBY’nin son evresinde diyaliz tedavisi sonlandırıldığında ya da böbrek nakli yapılamıyorsa, hastalara konfor odaklı palyatif bakım sunulur. Ağrı yönetimi, beslenme desteği ve aile eğitimi bu dönemin önemli parçalarıdır.
Hemşirelikte Multidisipliner Bir Bakış Açısı
KBY yönetimi sadece böbrek hastalığına odaklanmakla kalmaz; hastanın kalp sağlığı, psikolojisi, beslenmesi, hareketliliği gibi pek çok alanı kapsar. Bu nedenle nefrolog, diyetisyen, psikolog, fizyoterapist ve sosyal hizmet uzmanı gibi farklı disiplinlerle işbirliği esastır.
Hemşire, bu ekibin koordinasyonunu sağlayan, hasta adına savunuculuk yapan ve bakım sürecini planlayan kilit bir rol üstlenir.
Son Söz: Umudu Canlı Tutmak
Kronik Böbrek Yetmezliği tanısı, hayatın akışını değiştirse de hemşirelerin bilgisi, ilgisi ve insani yaklaşımıyla bu süreç daha dayanılır hale gelebilir. Her gün polikliniklerde, servislerde, diyaliz merkezlerinde yüzlerce KBY hastasına dokunan hemşireler, yalnızca sağlık değil; güven, bilgi ve umut verirler. Eğer bir hemşirelik öğrencisiyseniz, unutmayın: Bazen sadece hastalığı değil, insanı anlamak da bir tedavi biçimidir.
Kaynakça
- KDIGO Clinical Practice Guideline, 2022.
- Bayraktar, G., & Demir, S. (2019). Kronik böbrek yetmezliği hastalarında hemşirelik yaklaşımlarının etkisi. Türk Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 12(1), 55-63.
- Ersoy, N., & Kutlu, Y. (2016). Kronik hastalıklarda hemşirelik eğitimi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 13(2), 23-30.
- WHO Global Kidney Health Atlas, 2023.
İlayda Ertuğrul
Yüksek İhtisas Üniversitesi Hemşirelik Bölümü
4. Sınıf Temsilcisi
