DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocukluk çağında başlayan ve yetişkinliğe kadar sürebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu durum, bireyin dikkatini toplamada, dürtüleri kontrol etmede ve hiperaktiviteyi yönetmede güçlük yaşamasına neden olur.
Erken çocukluk döneminden itibaren gözlemlenebilen aşırı hareketlilik, gelişim düzeyi ile uyumsuz yaş, dikkatsizlik, dürtüsellik okul çağına gelindiğinde belirgin akademik ve sosyal işlev kaybına neden olur. Erkeklerde kadınlara oranla daha sık görülür. Çocuklarda dünya genelinde tanılanan en yaygın klinik tablodur.
Üç ana DEHB türü vardır
– Dikkat Eksikliği: Detaylara dikkat etmeme, görevleri tamamlamada zorlanma, unutkanlık, doğrudan kendisine konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünme, eşyaları kaybetme, dış uyaranlarla kolayca dikkatinin dağılması.
– Hiperaktivite ve Dürtüsellik: Yerinde duramama, sürekli hareket etme, gereksiz yere konuşma. Sırasını beklemekte zorlanma, başkalarının sözünü kesme, düşünmeden hareket etme.
-Kombine: Kombine tip DEHB, hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtilerinin bir kombinasyonunu içerir. Bu tip, hem dikkatsizlikle ilgili sorunlar hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri sergileyen kişiler için kullanılır. Belirtiler her iki kategoriden de gelebilir.
DEHB’nin Temel Belirtileri
DEHB belirtileri gelişim süreciyle birlikte farklılık gösterebilir:
- Bebeklik Döneminde: Az ve düzensiz uyku, aşırı bağımlılık, beslenme sorunları.
- Okul Öncesi Dönemde: Aşırı hareketlilik, söz dinlememe, akran iletişiminde ve oyun kurmada güçlük, amaca yönelik davranışlarda yetersizlik. (Örneğin, üstünü değiştirmek için odasına gitmesi gereken bir çocuğun, odada oyun oynayıp üstünü değiştirmeyi unutması.)
- Okul Çağında: Belirgin dikkat sorunları.
- Ergenlikte: Hiperaktivite azalırken dikkat dağınıklığı ve dürtüsellik devam eder. Bu dönemde zayıf sosyal ilişkiler, düşük benlik saygısı, antisosyal davranışlar ve saldırganlık görülebilir.
Nedenleri Nelerdir?
DEHB’nin nedeni tam olarak bilinmese de, başlıca etkenler şunlardır:
– Genetik Yatkınlık: Ailede DEHB öyküsü olması riski arttırır.
– Beyin Yapısı ve İşleyişi: Görüntüleme çalışmalarında DEHB tanılı bireylerde prefrontal korteks, kaudat nukleus, globus pallidus, korpus kallosum ve serebellum hacminin azaldığı bulunmuştur (Castellanos ve ark. 2001).
– Çevresel Faktörler: Gebelikte sigara, alkol kullanımı ya da düşük doğum ağırlığı gibi etmenler riski arttırabilir.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB tanısı, psikiyatrist ya da nörolog tarafından çocuğun davranışlarının gözlemlenmesi, aile ve öğretmen geri bildirimleri ve çeşitli ölçeklerin kullanılmasıyla konur. Tanıda, belirtilerin 12 yaşından önce başlamış olması ve en az altı aydır devam etmesi gerekir.
Tedavi Yöntemleri
DEHB tedavisinde genellikle çok yönlü bir yaklaşım tercih edilir:
– İlaç Tedavisi: En yaygın kullanılan ilaçlar arasında metilfenidat ve amfetamin türevleri bulunur.
– Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi ile dikkat ve dürtü kontrolü becerileri geliştirilebilir.
– Ebeveyn Eğitimi ve Okul Desteği: Ailelerin ve öğretmenlerin bilinçlendirilmesi önemlidir.
Saldırganlık ve DEHB
Saldırganlık nedeniyle başvuran çocuklar arasında DEHB’nin en yaygın görülen psikiyatrik bozukluklardan biri olduğu görülmektedir.
DEHB’li çocuklar da yüksek oranda saldırganlık ve antisosyal davranış sergilenmektedir.
Saldırganlık, DEHB de tedaviye yönlendirilmenin temel nedenlerinden biri olup DEHB tedavi türünün belirlenmesinde de önemli bir değişken olarak değerlendirilmiştir.
DEHB tedavisinin temel hedeflerinden biri genellikle
çocuklardaki saldırganlık düzeyini azaltmaktır
Sonuç
DEHB, bireyin hayatını zorlaştırabilir; ancak doğru tanı, uygun tedavi ve destekle başarılı bir yaşam mümkündür. Bu durum zeka ile ilişkili değildir; birçok DEHB’li birey yaratıcı, enerjik ve üretkendir. Toplumda farkındalığın artması, DEHB’li bireylerin potansiyellerini gerçekleştirmelerinde büyük rol oynar.
Kaynakça:
- American Psychiatric Association. (2013). *Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.)*
- Türkiye Psikiyatri Derneği – www.psikiyatri.org.tr
- CDC – Centers for Disease Control and Prevention: www.cdc.gov/ncbddd/adhd
- Hacettepe Üniversitesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Anabilim Dalı
Cansu Kader Kaçmaz
Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Psikoloji Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
