Yenidoğanda Ağrı oluşumu ve Önlenmesi
AĞRI NEDİR?
Ağrı, Uluslararası Ağrı Araştırmaları Birliği (IASP) tarafından, mevcut veya olası doku hasarı sonucu gelişen veya bu hasar ile tarif edilen, rahatsız edici nitelikte, duyusal ve duygusal deneyim olarak tanımlanmıştır.
Ağrının intrauterin yaşamdan itibaren hissedildiği belirlenmiş, yapılan bir çalışmada gebeliğin 20. ve 24. haftalarından itibaren bebeğin ağrıya yanıtı olduğu gözlenmiştir. Gelişmekte olan fetüste derideki ağrı reseptörleri ilk kez 7.haftada peroral bölgede ortaya çıkar ve 20.haftaya gelindiğinde tüm vücuda ve mukozalara yayılır.
YENİDOĞANIN AĞRIYA YANITI
Konsepsiyon yaşı 26 haftalık iken dahi ağrıyı algılar ve reaksiyon gösterir. Ağrının algılanması, yanıtının oluşmasında çeşitli faktörler etkilidir.
- Gebelik yaşı, cinsiyeti
- Uyanıklık durumu
- Ağrılı uyaranların tipi, süresi
- Genel sağlık durumu
- Doğum şekli
- Hastalığın şiddeti
- Geçmiş deneyimler
- Bireysel farklılıklar ve baş etme yetenekleri
AKUT AĞRININ SEBEPLERİ
- Nazogastrik sonda
- Postural drenaj
- Endotrakeal aspirasyon
- Lomber ponksiyon
- Göğüs tüpü takılması ve çekilmesi
- Pansuman değişimi
- Dikişlerin alınması
- ROP muayenesi
KRONİK AĞRI SEBEPLERİ
- NEC
- Menenjit
- Kemik kırığı
- Osteomiyelit
- Septik artirit
- Doku iskemisi nekrozu
- Sinir lezyonu
- Cilt hasarı
AĞRININ BELİRTİ VE BULGULARI
FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER
- Kalp hızı ve kan basıncı artar.
- O2 saturasyonu ve solunum hızı azalır.
- İntrakraniyal basınç artar
DAVRANIŞSAL DEĞİŞİKLİKLER
- Ağlama (ağlama şekilleri, süresi, akustik özellikleri)
- Yüz ifadeleri(kaşların çatılması, göz kısma , nazolabial kırışıklık ve ağzın açılması)
- El ve vücut hareketleri, kas tonusu, avutulabilirlik
HORMONAL VE METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER
- Katekolamin, büyüme hormonu, glukagon, kortizol, aldesteron ve diğer kortilosteroid düzeylerinde artış, insülin salınımında ise baskılanma
YENİDOĞANDA AĞRI TEDAVİSİ
NON-FARMAKOLOJİK TEDAVİ
- Ağrılı girişimlerin azaltılması
- Çevresel ve davranışsal önlemler
- Emzirme ya da sağılmış anne sütü
- Beslenme amaçlı olmayan emzirme
- Pozisyon verme
- Dokunma, masaj, konuşma
FARMAKOLOJİK TEDAVİ
- Topikal anestezikler (lidokain, opiyatlar, morfin, fentanil)
- Nonopiyat tedaviler (deksmedetomidin, parasetamol)
- Diğer sedatifler(Fenobarbital, propofol,kloral hidrat)
Acil olmayan girişimler için bebek uykusundan uyandırılmamalıdır. Bir invazif girişimden sonra en az 2 saat tekrar ağrılı işlem yapılmamalıdır.
Rahatsız edici ses ve ışık uyarılarından kaçınılması gerekir. Topuk delme işlemi sırasında mekanik lanset kullanılmalıdır.
Emzirme ya da sağılmış anne sütü, yenidoğan ağrı tedavisinde önerilen diğer seçenekler ile karşılaştırıldığında, fizyolojik olması ve yan etkilerinin bulunmaması sebebi ile tercih edilmektedir.
Beslenme amaçlı olmayan emzirme en yaygın araştırılan farmakolojik olmayan yöntem olup; hem preterm hem term bebeklerde ağrı ile ilişkili stresi azaltmada etkindir.
Pozisyon verme, ağrılı girişimler sırasında bebeklerin orta hatta fleksiyon postürüne yakın tutulmaları ya da ellerini ağızlarına götürmelerine imkan verilecek şekilde tutulmaları kendi kendilerini sakinleştirmelerini kolaylaştırabilir.
Dokunma, masaj, konuşma, müzik ve in-utero sesleri dinletme ile hareketli oyuncaklardan oluşan görsel stimulasyonun, ağrı azaltıcı etkisi olabileceğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır.
AĞRININ YÖNETİMİ
Hemşire/ebe yenidoğana aile merkezli ve bireyselleştirilmiş gelişimsel bakım vermelidir. İyi bir gözlemci olmalı ve ağrı hissini arttırabilecek çevresel faktörlerden yenidoğanı korumalıdır.
Fizyolojik ve davranışsal değişiklikleri gözlemleyerek, ağrıyı tam ve doğru bir şekilde belirlenmelidir. Ağrıyla oluşan değişiklikleri sürekli ve karşılaştırılmalı olarak değerlendirmelidir.
Anne babanın olabildiğince erken dönemde, yenidoğanın multidispliner bakım planında rol almasını sağlamalıdır.
Uygun zamanlı ve etkili farmakolojik ve non-farmakolojik ağrı yönetimi stratejilerini uygulayarak, bakım planını sürekli olarak değerlendirmelidir.
Sonuç olarak, hemşire/ebe yenidoğan ağrısının duyusal bir durum olduğunu anlayarak o süreçte doğru ve etkin değerlendirme ile uygun müdahaleyi sağlayarak sadece kısa dönem değil uzun dönem ağrı azaltmada yenidoğana yardımcı olabilir.
Kaynaklar
- Ecevit, Ş. Y. D. D. A., & Köroğlu, Ö. A. Yenidoğan Döneminde Ağrı Ve Tedavisi Rehberi 2016.
- Yiğit, Ş., Ecevit, A., & Altun Köroğlu, Ö. (2018). Türk Neonatoloji Derneği yenidoğan döneminde ağrı ve tedavisi rehberi. Türk Pediatri Arşivi, 53(Supp: 1), 161-171.
- Akcan, E., & Polat, S. (2017). Yenidoğanlarda Ağrı ve Ağrı Yönetiminde Hemşirenin Rolü.
- Watterberg, K. L., Cummings, J. J., Benitz, W. E., Eichenwald, E. C., Poindexter, B. B., Stewart, D. L., … & Tobias, J. D. (2016). Prevention and management of procedural pain in the neonate: an update. Pediatrics, 137(2), e20154271.
- İlknur, G. Ö. L., & ONARICI, M. (2015). Hemşirelerin çocuklarda ağrı ve ağrı kontrolüne ilişkin bilgi ve uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 2(3), 20-29.
- Akcan, E., & Yiğit, R. (2016). Türkiye’de yenidoğan kliniklerinde çalışan hemşire ve hekimlerin yenidoğanda ağrı yönetimi ile ilgili yaklaşımları.
- Slater R, Worley A, Fabrizi L, Roberts S, Meek J, Boyd S, Fitzgerald M. Evoked potentials generated by noxious stimulation in the human infant brain. Eur J Pain 2010;14(3):321-6.
- American Academy of Pediatrics Committee on Fetus and Newborn, American Academy of Pediatrics Section on Surgery, Canadian Paediatric Society Fetus and Newborn Committee, Batton DG, Barrington KJ, Wallman C Prevention and management of pain in the neonate: an update.Pediatrics 2006;118(5):2231
- Spence K.(2016) çeviren: Bal Yılmaz H. Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitelerinde Ağrı ve Ağrı Yönetimi içinde Yenidoğan Yoğun Bakım Hemşireliği ed:Boxwel G. Çeviri Editörleri: Güdücü Tüfekçi F, Küçük Alemdar D.,Kardaş Özdemir, F.Nobel Yayıncılık. İstanbul syf: 230-54
Hilal Kübra Bayram
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Ebelik Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
👶 Yenidoğan Akademisi ile Geleceğe Dokunun!
Yenidoğan Akademisi, alanında uzman isimlerle, en güncel bilgileri ve pratik deneyimleri bir araya getiriyor! 📚✨ Sağlık profesyonelleri ve tüm meraklılar için kaçırılmayacak bu etkinlikte siz de yerinizi alın.
