Dokunuşun Gücü: Cüzamla Mücadelede Ergoterapinin Hayatları Yeniden Şekillendiren Etkisi
- Cüzzam Nedir?
Cüzzam, Mycobacterium leprae veya Mycobacterium lepromatosis bakterilerinin neden olduğu, sinir hasarı yanı sıra, cildi, gözleri ve burnun iç yüzeyini etkileyen bulaşıcı bir hastalıktır. Cüzzamın tedavisi günümüzde antibiyotiklerle yapılmaktadır. Cüzzam hastalığı olan kişiler tedavi sırasında ve sonrasında çalışmaya ve aktif bir yaşam sürmeye devam edebilir. Bağışıklık sistemini etkileyen gen varyasyonları, bir kişinin mycobacterium leprae bakterisine maruz kalması durumunda enfeksiyona yakalanma olasılığının ve enfeksiyonun tutunması durumunda gelişecek cüzzam formunun belirlenmesinde etkindir. M. leprae ile temas eden çoğu insanda cüzzam gelişmez. Bununla birlikte diyabet, AIDS ya da kalp hastalığı gibi kronik hastalıklar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde cüzzam gelişme olasılığı daha yüksek olabilir. Bunun nedeni, bağışıklık sisteminin bakterilerle savaşacak kadar güçlü olmamasıdır.
- Cüzzamın Tanısı Nasıl Konulur?
Hastalık nedeni olan basil 1873 yılında Gerhard Armauer Hansen tanımlanmıştır. Hansen basili bazı özellikleri bakımından verem hastalığının nedeni olan Koch basiline benzemektedir. Doğada sadece insan vücudunda bulunabilen Hansen basilinin yapay ortamlarda kültürlenebilmesi mümkün olmamıştır. Basil, insan dışında yalnızca Güney Amerika’da yaşayan Armadillo ve bazı fare türlerinde hastalığa yol açabilmektedir. Hastalık etkeni bakteri vücuda girdikten sonra belirtilerin ortaya çıkması, bağışıklık sisteminin direncine göre 2 ile 20 yıl arası zaman alabilmektedir.
Hastalığın tanısı yalnızca mikroskopik incelemelere dayanır. Çünkü kültür besiyerlerinde üreyememektedir. Ayrıca deri lezyonlarından biyopsi ile parça alınıp boyanarak incelenebilir. Alınan bu örneklerin bir kısmının üzerine; bir damla DOPA karıştırılır ve bakteriler Mycobacterium leprae ise siyahlaşma olur. Tanı için diğer bir işlem Histamin testidir. Sağlam ve hasta deriye iğne ile çizgi çizilerek histamin eriği damlatıldığı zaman sağlam deri reaksiyon verirken cüzzamlı deri tepki veremez.
- Cüzzam Hastalığı Periferik Sinir Sistemini Nasıl Etkiler?
Duyu siniri hasarı: Duyu sinirleri hasar gördüğünden ağrı hissedilememektedir. Bu, ellerin ve ayakların uç kısımlarını, parmakların, ayak parmaklarının, ellerin ve ayakların kaybıyla sonuçlanabilecek yanıklara ve yaralanmalara karşı savunmasız bırakır.
Göz siniri hasarı: Göz etkilendiğinde, özellikle kişi toz veya diğer tahriş edici maddelerden kaynaklanan yaralanmaları nasıl önleyeceğini bilmiyorsa körlüğe kadar varan tablolara yol açabilir.
Motor sinir hasarı: Motor sinirler söz konusu olduğunda, “ayak düşmesi”, “el bileği düşmesi”, “pençeli el” veya lagoftalmi (gözün kapanamadığı durumlarda) gibi çeşitli felç biçimleri ortaya çıkabilir.
Otonom sinir hasarı: Otonom sinirler, kan basıncı, kalp atış hızı, terleme, bağırsak ve mesanenin boşaltılması ve sindirim gibi PNS vücut fonksiyonlarını düzenler. Otonom sinirlerin hasar görmesi saç dökülmesine neden olabilir ve terleme yeteneğini etkileyerek cildi kuru ve çatlak bırakarak ikincil enfeksiyona maruz bırakabilir.
Cüzzam etin çürümesine veya el ve ayak parmaklarının düşmesine neden olmaz. Geçmişte kişinin ağrı hissedememesi nedeniyle hasar gören uzuvların bazen kesilmesi gerekmekteydi. Artık hastalık erken teşhis edilebildiğine göre, amputasyon ihtiyacı nadirdir.
- Cüzzam Hastalığı Neden Olur?
Bu bakteri özellikle burun ve ağız mukozaları aracılığıyla veya solunum yoluyla yayılabilir. Cüzzamın tam olarak nasıl bulaştığı net olmasa da uzun süreli yakın temas veya zayıf bağışıklık sistemi durumu bulaşma riskini artırabilir. Bulaşma süreci genellikle temas sonucu gerçekleşir: Enfekte bir kişiyle temas sonucu bakteriler cilde veya solunum yollarına girer. Bağışıklık sistemi genellikle bu bakterilere yanıt verir ancak bazı durumlarda bakteriler ciltte ve sinirlerde çoğalabilir. Bu da cilt lezyonlarına ve sinir hasarına neden olabilir. Önemli bir nokta cüzzamın bulaşıcı olmadığıdır; çoğu insan bakterilere maruz kalsa da hastalık gelişmez. Bunun sebebi bu kişilerin bağışıklık sistemlerinin kuvvetli olmasıdır. Bağışıklık sistemi zayıf olan bireylere hastalığın bulaşma riski daha yüksektir. Sonuç olarak cüzzamın nedeni Mycobacterium leprae bakterisinin yol açtığı enfeksiyondur ve bulaşma süreci kişinin bağışıklık durumuna ve maruz kalma durumuna bağlı olarak değişebilir.
- Cüzzamın Belirtileri Nedir?
Cüzzam, öncelikle cilt ile beyin ve omuriliğin dışındaki periferik sinirleri etkiler. Ayrıca gözlerde ve burnun içini kaplayan ince dokuda da etkili olabilir. Hastalığın ana semptomu ise birkaç hafta ya da ay sonra dahi geçmeyen soluk renkteki cilt yaraları, yumrular ve şişliklerdir. Sinir hasarı ise kol ve bacaklarda his kaybına ve kas güçsüzlüğüne neden olabilir.
Hastalığın yavaş gelişen ilk belirtileri şu şekildedir:
- Ciltte şişlikler ve döküntüler
- Döküntü çevresinde uyuşma
İlerleyen dönemlerde daha şiddetli semptomlar şunları içerir:
- Şişen, kırmızı ve ağrılı hale gelen ve yaralara dönüşen cilt deformasyonları
- Parmaklarda dokunma duyusunun kaybı; acıyı, sıcağı ve soğuğu hissetmekte zorlanma
- Parmakların kıvrılmasına veya ayağın bükülemeyecek kadar zayıflamasına neden olabilen kas zayıflığı
- Ayak altında yaralar
- Burun tıkanıklığı
- Görme kaybı ya da körlük
- Ateş
- Cüzzamın Çeşitleri
- Tüberküloid Cüzzam: Tüberküloid cüzzam, hastalığın az şiddetli ve hafif formudur. Bu tipe sahip kişilerde yalnızca bir ya da birkaç düz ve soluk renkli cilt lekesi vardır. Cildin etkilenen bölgesi, altındaki sinir hasarı nedeniyle uyuşmuş olabilir. Tüberküloid cüzzam, diğer formlardan daha az bulaşıcıdır. Birkaç yıl içinde kendiliğinden düzelebilir. Bununla birlikte hastalık devam edebilir ya da diğer formlara dönüşebilir.
- Lepramatöz Cüzzam: Bireyin bağışıklık tepkisi zayıftır. Bu tip cüzzam ayrıca cildi, sinirleri ve diğer organları da etkiler. Büyük topaklar ve yumrular şeklindeki nodüller dahil olmak üzere cilt üzerinde lezyonlar yaygın olarak gözlemlenir. Hastalığın bu türü daha bulaşıcıdır.
- Sınırda Cüzzam: Bu tür cüzzamlı kişilerde hem tüberküloid hem de lepromatöz formların semptomları vardır. Tüberküloid cüzzamda olduğu gibi lezyonlar görülse de daha çok sayıda olan bu lezyonlar oldukça küçüktür. Bu form devam ederek tüberküloid cüzzama veya diğer formlara ilerleyebilir. Orta sınırda cüzzam ise asimetrik olarak dağılmış, orta derecede anestezik, kırmızı ve şiş lenf nodülleri ile karakterizedir. Bu cüzzam türü de farklı formlara dönüşebilir.
- Cüzzamın Tedavi Yöntemleri Nedir?
Cüzzam tedavi edilebilir bir hastalıktır. DSÖ, 1995 yılında tüm cüzzam türlerini iyileştirmek için bir çoklu ilaç tedavisi geliştirmiştir. Bu ilacı dünya çapında ücretsiz olarak temin etmek mümkündür. Son yirmi yılda dünya çapında yaklaşık 16 milyon cüzzam hastası bu sayede iyileşmiştir. Buna ek olarak bazı antibiyotikler cüzzamı ve cüzzama neden olan bakterileri öldürerek tedavi edebilir. Bir çok vakada antibiyotiklerden birden fazlası aynı anda kullanılmak üzere reçete edilir. Cüzzam tedavisi aylarca devam edebileceği gibi, bazı vakalarda ise 1 ila 2 sene boyunca sürekli tedavi gerekir. İlaç tedavisi sayesinde çoğu sakatlık ve şekil bozukluğu önlenebilir. Genel kanının aksine cüzzam el ve ayak parmaklarının düşmesine neden olmaz. Bazen görülen el ve ayak parmaklarındaki kayıplar cüzzam enfeksiyonundan değil, sinir hasarı ve uzuvlarda his kaybı nedeniyle oluşan yaralanmalardan kaynaklanır. Bu yaralanmalar, diğer bakteri türleriyle ikincil olarak enfekte olabilir ve parmaklarda enfekte olmuş kemikler kaybedilebilir. Yaralanmalar önlenebilirse, sakatlıkların çoğu meydana gelmez. Kalıcı sakatlığı önlemek için hastalığın erken evrelerinde teşhis ve tedavi edilmesi önem taşır. Tedaviye, bakterileri öldürmek için uygun ilaçlarla başlanması ve reaksiyonlar ortaya çıkarsa bunların hemen tedavi edilmesi gerekir. Hastalarda, tedaviden önce bir miktar sinir hasarı meydana gelmiş olabilir. Daha fazla yaralanma ve şekil bozukluğunu önlemek için el, ayak ve göz bakımı konusunda sağlık eğitimi alınması da gerekebilir. Halihazırda cüzzamdan kaynaklanan şekil bozuklukları ve sakatlıkları olan kişilere, mümkün olduğunca normal bir yaşam sürmelerine yardımcı olmak için ameliyat da önerilebilir.
- Cüzzam ile Yaşam ve Ergoterapi
- Eğer cüzzam şiddetli hale gelmeden önce teşhis edilirse, birey için durum daha olumludur. Erken tedavi, daha fazla doku hasarı oluşmasını önler, hastalığın yayılmasını durdurur ve ciddi sağlık problemlerinin önüne geçer.
- Cüzzam tedavisi sürecinde verilen ilaçların doktorun belirttiği gibi kullanılması çok önemlidir. Özellikle antibiyotiklerin erken bırakılması, bakterilerin daha dirençli bir şekilde geri gelmesine neden olabilir.
- Tedavi sürecinde yeni bölgelerde uyuşma yaşayan bireyler bunu mutlaka doktora bildirmeli ve bu bölgelerde yanma veya kesilme nedeniyle meydana gelecek hasarları fark etmekte güçlük çekebileceklerini göz önünde tutarak daha dikkatli hareket etmelidir.
- Ancak teşhis daha ileri bir aşamada bireyde önemli şekil bozukluğu veya sakatlığı olduktan sonra gerçekleştiğinde, durum birey için daha olumsuzdur. Bununla birlikte, daha fazla vücut hasarını önlemek ve hastalığın başkalarına yayılmasını önlemek için uygun tedavi hala uygulanmalıdır.
- Başarılı bir antibiyotik kürüne rağmen, cüzzamın durdurulduğu aşamaya göre kalıcı tıbbi sorunlar ortaya çıkabilir. Ancak doktor bireyin geride kalan herhangi bir durumla başa çıkmasına ve bunları yönetmesine yardımcı olmak üzere uygun bakımı sağlamak için bireyle birlikte hareket etmelidir.
Hastalık, fiziksel sakatlıklara, duyu kaybına ve psikososyal sorunlara yol açabilirsiniz. Ergoterapi, bu etkilerin yaşam alanını arttırmayı hedefler. Cüzzam hastalığında ergoterapinin temel rolleri aşağıdaki gibidir:
- Fonksiyonların Geliştirilmesi
- Cüzzam nedeniyle oluşan kas zayıflığı ve hareket kısıtlılığı, günlük yaşam aktivitelerini zorlaştırabilir
- Kas gücünü artıran egzersizler planlar
- Eklem hareketlerini kaydetmeye yönelik terapiler uygular
- Hareket kabiliyetini desteklemek için yardımcı cihazlar sunar
- Günlük olanakları kolaylaştıran ergonomik çözümler sunar
- Duyu Eğitimi ve Koruma
- Cüzzam özellikle eller ve ayaklarda his kaybına neden olabilir. Bu durum eğitimlere ve duruma karşı risk oluşturur
- Duyu hissiyatını artırmak için özel eğitim programları hazırlar
- Yaralanmaları önlemek için güvenli çalışma yöntemleri ve koruyucu cihazlar önerir
- Duyusal olarak geri kazanmak için özel teknikler uygularlar
- Psikososyal Destek
- Cüzzam hastaları toplumda damgalanma ve sosyal dışlanma riski ile karşı karşıya kalabilirler.
- Özgüveni artıran ve sosyal katılımı teşvik eden aktiviteler önerilir.
- Stres yönetimi ve duygusal destek sağlarlar.
- Topluma yeniden entegrasyonu kolaylaştıran mesleki eğitimler ile desteklenebilirler.
- Sosyal izolasyondan uzak kalmasını sağlamak için cüzzam hastaları ile birlikte grup aktiviteleri yapılabilir.
- Toplumsal katılımını desteklemeye ve damgalanma korkusunu azaltmaya yardımcı olacak grup terapileri ve sosyal etkinliklere odaklanır.
- Bağımsız Yaşamın Desteklenmesi
- Ergoterapi, bireylerin bağımsız yaşam becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
- Hastaların günlük yaşam aktivitelerini daha kolay gerçekleştirebilmesi için stratejiler geliştirir ve çevre düzenlemeleri önerir.
- Ev düzenlemeleri ve adaptasyonlarıyla bireyin kendi yaşam alanını güvenle kullanmasını sağlar.
- Eğitim ve Farkındalık
- Hastalara ve ailelerine, cüzzamın uygun tedavi ile kontrol edilebileceği anlatılır. Bu sosyal damgalanmayı azaltmak için önemli bir adımdır.
- Cüzzamın etkilerini yönetme, yaralanmaları önleme, enfeksiyon sonrası bakım süreçlerini öğretme konusunda eğitim verir.
- Cüzzamın neden olduğu fiziksel ve duygusal etkilerle nasıl başa çıkılacağı anlatılır.
- Duyu kaybı nedeniyle oluşabilecek yaralanmaları önlemek için uygun cilt bakımı, doğru ayakkabı seçimi ve koruyucu önlemler öğretilir
- Aile bireylerine, hastaya nasıl daha iyi destek olabilecekleri ve toplumun farkındalığını artırmanın yolları anlatılır.
- Hastalık nedeniyle iş hayatından uzaklaşan bireylerin yeniden iş gücüne katılımı için mesleki beceriler kazandırılır. Ergoterapistler, hastaların mevcut yeteneklerine uygun iş olanakları sağlamak için bireysel eğitim programları oluşturur.
- Cüzzamdan etkilenen bireylerin fiziksel yeteneklerini yeniden kazanmalarına, özgüvenlerini artırmalarına ve topluma daha etkili bir şekilde uyum sağlamalarına katkıda bulunur.
- Ergoterapi, cüzzam hastalarının sadece fiziksel sağlığını değil, aynı zamanda duygusal ve sosyal yaşamlarını da destekler. Bu kapsamlı yaklaşım, bireylerin yeniden üretken ve anlamlı bir yaşam sürmelerine olanak tanır. Ergoterapi, cüzzamın etkileriyle mücadelede bir umut ışığıdır.
- Bireylerin daha bağımsız, güvenli ve anlamlı bir yaşam sürmelerine katkı sağlar.
- KAYNAKÇA
- https://www.medicana.com.tr/saglik-rehberi-detay/18149/cuzzam-nedir-tedavi-yontemleri
- https://www.memorial.com.tr/hastaliklar/cuzzam-hastaligi-nedir-belirtileri-ve-tedavisi
- https://www.anadolusaglik.org/saglik-rehberi/cuzzam-hastaligi-nedir-belirtileri-bulasiciligi-tedavisi
- https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/cuzzam/
- https://tr.wikipedia.org/wiki/C%C3%BCzzam
- Aslan G. Lepra: İhmal Edilmiş Eski Bir Hastalık. Turk Mikrobiyol Cemiy Derg. 2023;53(4):205-219
- Sarıbaş, S. (2020). HANSEN’İN EVLATLARI: AVRUPA’NIN SON CÜZZAM HASTANESİ SAKİNLERİNİN HİKAYESİ. MOLESTO: Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 3(1), 229-240. https://doi.org/10.33406/molesto.626893
- Serdar, M. / Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. II, (2014): 100-110 Ortaçağ Avrupasında Tanrının Laneti Cüzzam ve Cüzzam Evleri Murat Serdar
- Prof. Dr. Gonca Bumin Günlük Yaşam Aktiviteleri Kitabı
- Prof. Dr. Hülya Yücel Aktivitelerle Ergoterapi Kitabı
Elif Merve Gürbüz
Fenerbahçe Üniversitesi Ergoterapi Bölümü
2. Sınıf Temsilcisi
