Cinsiyet Uyum Sürecindeki Trans Bireylerde Hemşirelik Yaklaşımı
Cinsiyet uyum sürecindeki trans bireyler, yalnızca doğumda kendilerine atanan cinsiyet kimliğinden farklı bir cinsiyet kimliğine sahip olmaları nedeniyle hastanelerde de dahil olmak üzere birçok olumsuz durumlar deneyimlemektedirler. Bu süreçte birey, cinsiyet disforisi yani doğuştan gelen cinsiyetiyle bağdaşmadığında gündelik hayatını aksatacak derecede duyulan rahatsızlık nedeni ile geçiş sürecine başlanılması itibari ile özel bakım ve tedaviye ihtiyaç duyar. Ancak toplumda bu konulardaki farkındalık artmış olduğu gözlenmiş olsa da kliniklerde en iyi bakımı verebilmek için hemşirelerin, bu hassas süreç hakkında dikkat etmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Bu alanda çalışacak hemşirelerin yasal, tıbbi ve sosyal olarak süreçler ve terminoloji hakkında kapsamlı bilgi birikiminde olmalıdır.
Bu süreci başlıca 3 ana başlıkta incelemekle başlayabiliriz.
Sosyal süreç: Bireyin kendi cinsiyet kimliğini toplumda görünür kılmaya başladığı dönemi ifade etmektedir. Dış görünümünü, giyim tarzını, saç stilini, veya ses tonunu kendisini en iyi ifade edecek şekilde düzenlendiği dönemdir. Bu dönemde çevrenin tutumu oldukça önemlidir çünkü çevreden gördüğü destek sürece uyumu kolaylaştırırken; yargılama, dışlanma endişesi ciddi psikolojik etkiler yaratabilir.
Medikal süreç: Cinsiyet uyum sürecinin tıbbi kısmıdır. Hormon tedavisi, trans erkeklerde testosteron ve trans kadınlarda östrojen olarak vücut görünümünü ve ses tonunu dönüştürmek için gereklidir. Bu hormon tedavisi boyunca düzenli takip yapılmalıdır çünkü karaciğer fonksiyonlarını, kan değerlerini ve psikolojik durumu etkileyebilmektedir. Bireyler medikal süreçte cerrahi operasyonlar da geçirebilmektedir. Örneğin meme rekonstrüksiyonu, mastektomi, vajinoplasti, falloplasti gibi cerrahi müdahaleleri tercih edebilirler. Her trans birey uyum sürecinde cerrahi operasyon geçirmek zorunda değildir, bazıları medikal müdahale olmadan yalnızca hormon tedavisiyle de uyum sürecini tamamlayabilir.
Psikososyal süreç:Bu süreçte birey hem artık kendisini ve cinsiyetini kabulenir hem de çevresindeki ilişkilerini yeniden kurmaya başlamıştır. Aile baskısı, toplumsal yargı, iş hayatındaki negatif ayrımcılık, partner ilişkilerindeki zorluklarla karşılaşabilir ve bu süreç bireyi yıprattığından emosyonel destek ve motivasyon fazlasıyla önemlidir. Destek grupları, terapi ve topluluklarına katılmayı teşvik etmek, bu süreçte yalnız olmadığını anlamasını destekler ve ruhsal dayanıklılığı artırır. Hemşireler, süreç hakkında bilinçlenerek bireye empatik yaklaşım sergilemeli ve destek kaynaklarına yönlendirme yapmalıdır.
Hemşireler, her koşulda hastalarına etik olarak saygılı davranmakta ve hasta merkezli bakım sağlamakla sorumludur. Trans bireylerde bakım yalnızca fiziksel olmayıp; sosyal ve ruhsal olarak da değerlendirilmelidir. Örneğin hormon tedaisi sürecinde yaşanan bedensel değişimlere alışma sürecinde beden algısı bozulabilir. Bu durumda hemşire yargılamadan dinleme ve bilgilendirme desteği sunar. Yazılı dökümantasyonda bireyin kullanmayı tercih ettiği ismi kullanmalıdır. Eğer tıbbi dökümantasyon için herhangi bir zorunluluğu yoksa cinsiyet uyum süreci öncesi irdelenmemeli, bireyin rahatlığı ve güveni korunmalı ve gizliliğin devamı sağlanmalıdır. Toplum içinde karşılaştıkları transfobik eylem ve söylemleri hastanede de görmesi sonucunda hastaneye gitmek istememeye bağlı olarak tedavilerde aksamalar görülebileceği unutulmamalıdır. Bireylerin maruz kaldığı negatif ayrımcılığın etkilerinin sonuçları katlanarak büyümektedir. İntihar girişimleri, depresyon, kaygı bozukluğu ve anksiyete gibi durumlarda hastanın destek alması sağlanmalıdır.
Hormon tedavisi sürecinde hastalar üzerinde hemşirelerin rolü son derece önemlidir. Düzenli kan testleri, karaciğer fonksiyonu, lipid düzeyi gibi değerlerin takibi aksatılmamalıdır. Hormonların yan etkileri konusunda bilgilendirilmelidir. Bu süreçte ödem, ruh hali değişiklikleri, akne gözlemlenebilmektedir. İlaç dozlarının hekim kontrolü dışında kesinlikle değiştirilmemesi açıklanmalıdır. Cinsiyet uyum ameliyatları ardından enfeksiyon belirtileri, yara bakımı ve ağrı kontrolü önceliklidir. Fiziksel olarak iyileşme ile birlikte bireyin yeni bedenini kabul etme sürecine sabır ve saygıyla yaklaşılmalıdır. Birey cinsiyet uyum sürecine rağmen kendini yeterince kadın/erkek hissedememe gibi söylemlerde bulunabilir, böyle zamanlarda hemşire destekleyici konuşmalar yaparak psikolojik danışmanlığa yönlendirerek beden algısı desteğini sağlamaktadır.
Cinsiyet uyum süreci geçiren bireylerin göz ardı ettiği ama hayati önem taşıyan hususlardan biri kanser taramalarıdır çünkü atanmış cinsiyete özgü organlar hala kanser riski taşır. Trans erkeklerde rahim yumurtalık ve meme dokusu varsa pap smear ve meme muayenesi aksatılmamalıdır. Trans kadınlarda prostat dokusu korunduğu için prostat kanseri taraması yapılmaya devam edilmelidir. Hemşireler, bireyleri taramalara yönlendirmeli ve ihmal etmemeleri için gerekli bilgilendirmeleri yapmalıdır.
Trans bireylerin sağlık hizmetlerine ulaşma hakkı tartışmaya açık olmayan evrensel bir haktır. Her bireyin kendini güvende hissettiği bir sağlık kuruluşunu oluşturmak tüm sağlık profesyonellerinin sorumluluğudur ama hemşireler olarak bu yeniden doğuş sürecinde hem rehber hem destekçi hem de güvenli alanız. Kimliği fark etmeksizin bakımın merkezinde her zaman insan vardır. Her beden, her yaşam, her var oluş saygıyı hak eder.
Referanslar:
https://dergipark.org.tr/tr/pub/crrpp/issue/78686/1248448#article_cite
Pak, H. (2023). Cinsiyet Uyum Sürecindeki Translarla Klinik Sosyal Hizmet. Current Research and Reviews in Psychology and Psychiatry, 3(1), 88-108.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1546084323000457
https://doi.org/10.1016/j.jradnu.2023.03.005
1546-0843/© 2023 The Authors. Published by Elsevier Inc. on behalf of the Association for Radiologic & Imaging Nursing. All rights reserved. This is an open access article
under the CC BY-NC-ND license (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).
Geist, Rebecca DNP, RN, SAA, PHNA- BC; Gary, Mary Annette PhD, RN, PMHNP-BC; Cockerell, Kimber DNP, RN, CPN, CNEcl; Thornton, Kendra DNP, RN, SANE CA/CP. Creating a supportive environment for patients who are transitioning. Nursing Made Incredibly Easy! 21(6):p 12-19, November/December 2023. | DOI: 10.1097/nme.0000000000000015
Beyza Sümeyye Aktepe
Biruni Üniversitesi Hemşirelik Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
