Eczanede Sık Reçete Edilen Majistraller
Majistral Nedir, Neden Özel?
“Majistral ilaç” terimi, bir hekimin reçetede özel olarak yazdığı formüle göre, eczanede eczacı tarafından hazırlanan, hazır standart müstahzar ilaçların yerine ya da yanında kullanılan kişiye özel ilaçları ifade ediyor. Hekim, belirli bir dozda ya da formda standart ilaçların uygun olmadığı bir durumu gördüğünde — örneğin çocuk ya da yaşlı hastada doz çok yüksek/çok düşük kalıyorsa, alerjik reaksiyon riski varsa ya da piyasada o form yoksa — majistral reçete yazabiliyor.
Örneğin, bir dermatologun yazdığı özel krem ya da fitil formu; ya da bir pediatrik şurup formu… Bunlar “standart kutu geliyor” işleminin biraz ötesinde; “bu hastaya özel, bu doza uygun, bu formda” diye hazırlanan şeyler. Bu yönüyle kişiselleştirilebiliyor olması çok değerli.
Hangi Durumlarda Majistral Reçete Edilir?
Eczane ve hekimin rutin işleyişinde, bazı durumlarda majistral formül tercih ediliyor. Aşağıdakiler sık karşılaşılan durumlar:
Çocuk hastalarda: Standart dozajın çok üstü ya da altı gerekli olduğunda. Örneğin piyasada yoksa, eczacı özel şurup formu hazırlayabilir.
- Parasetamol Şurubu (Özel Dozda)
○ İçerik: Parasetamol, tatlandırıcı ve su bazında.
○ Kullanım Alanı: Ateş düşürmek, ağrı hafifletmek.
○ Not: Doktorun belirlediği dozda, yaşa göre özel hazırlanır.
- Demir veya Vitamin Şurubu (Karma Formül)
○ İçerik: Demir sülfat, B vitaminleri, tatlandırıcı ve aroma maddeleri.
○ Kullanım Alanı: Kansızlık ve gelişim desteği.
- Pediatrik Antibiyotik Süspansiyon (Majistral Form)
○ İçerik: Doktorun belirlediği antibiyotik etken madde (örneğin amoksisilin). ○ Kullanım Alanı: Solunum yolu veya idrar yolu enfeksiyonları.
○ Not: Kısa ömürlüdür, genellikle 7–10 gün içinde tüketilmelidir.
Alerji, katkı-madde hassasiyeti olan hastalarda: Belki piyasada bulunan kutulu ilacın içerisinde bir katkı maddesi var; eczacı majistral formda o katkı olmadan hazırlama yapabilir.
- Kulak Damlaları
○ İçerik: Gliserin, borik asit, gentamisin, lidokain gibi maddeler içerebilir. ○ Kullanım Alanı: Kulak iltihabı, ağrı veya tıkanıklık durumlarında.
- Burun Spreyi (Tuzlu + İlaçlı Formül)
○ İçerik: Sodyum klorür, dekonjestan ve bazen kortizon türevleri.
○ Kullanım Alanı: Burun tıkanıklığı, sinüzit, alerjik rinit.
Hazır formun uygun olmadığı özel hastalarda veya nadir hastalık durumlarında: Endüstriyel üretimi olmayan doz ya da form gerekiyorsa…
- Vajinal Ovül veya Fitil
○ İçerik: Metronidazol, nistatin, borik asit, gliserin.
○ Kullanım Alanı: Mantar, bakteriyel vajinoz, enfeksiyon tedavileri.
- Hemoroid Merhemleri
○ İçerik: Lidokain, kortikosteroid, çinko oksit, lanolin.
○ Kullanım Alanı: Ağrı, şişlik, yanma semptomlarını hafifletmek.
- Ağrı Kremi / Kas Gevşetici Merhem
○ İçerik: Mentol, metil salisilat, kafur, kapsaisin.
○ Kullanım Alanı: Kas ağrıları, spor yaralanmaları.
Dermatoloji (özel krem/merhem), onkoloji, ya da veteriner (hayvan için özel formülasyon) gibi “standart kutu yeter değil” durumlarında.
- Eczacı Kremi (Klasik Karışım Krem)
○ İçerik: Genellikle salisilik asit, üre, vazelin, lanolin gibi maddeler içerir. ○ Kullanım Alanı: Kuruluk, pullanma, nasır, egzama gibi durumlarda. ○ Not: Dermatologlar “yumuşatıcı karışım krem” şeklinde reçete edebilir. ● Akne (Sivilce) Losyonu / Kremi
○ İçerik: Eritromisin, klindamisin, benzoil peroksit, kükürt, rezorsinol gibi etkenler.
○ Kullanım Alanı: Akne tedavisinde antibakteriyel ve soyucu etki sağlamak. ○ Örnek: “Klindamisin %1 + Kükürt %2 losyon” şeklinde hazırlanabilir. ● Kortizonlu Majistral Krem
○ İçerik: Hidrokortizon veya betametazon gibi maddeler, genellikle çinko oksit veya vazelin bazında.
○ Kullanım Alanı: Egzama, kaşıntı, alerjik dermatit.
○ Not: Doz çok önemlidir; çocuk ve yetişkin için farklı oranlarda hazırlanır. ● Mentollü / Kafurlu Kaşıntı Losyonu
○ İçerik: Mentol, kafur, gliserin, su veya alkol bazında.
○ Kullanım Alanı: Böcek ısırıkları, kaşıntı, güneş yanığı sonrası ferahlık sağlamak.
- Tretinoinli Krem (A Vitamini Türevli)
○ İçerik: Tretinoin %0.05 gibi düşük oranlarda hazırlanır.
○ Kullanım Alanı: Akne ve cilt yenileyici tedavilerde.
○ Not: Geceleri kullanılır, ışığa duyarlıdır.
Eczanede Majistral Süreci Nasıl İşler?
Eczacı açısından baktığımızda — çünkü ben de bir hasta olarak bakarken “bu eczacı ne yapıyor” diye merak edenlerdenim — majistral formüllerin arkasında ciddi bir sorumluluk, bilgi ve işçilik var.
Aşağıda süreç adım adım:
- Reçete kontrolü: Hekim reçeteyi yazarken “majistral formül” ifadesiyle yazmalı; etken madde, doz, form (kapsül, merhem, şurup vs) net olmalı.
- Formülasyon hazırlama: Eczacı, reçetedeki etken maddeleri ve yardımcı maddeleri uygun şekilde temin eder, doz ölçümlerini yapar, formu oluşturur. Metabolizma, uygulama yolu, stabilite gibi hususlara dikkat eder.
- Hazırlama ve kalite kontrol: Eczanenin laboratuvarında (ya da uygun hazırlanmış bölmede) üretim yapılır; kıvam, kararlılık, sterilite veya hijyen gibi kriterler göz önünde olur.
- Etiketleme ve teslim: İlacın üzerine hasta adı, içerik, kullanım talimatı, son kullanma tarihi yazılır. Hastaya özel hazır hale gelir.
Bu süreç, standart kutu ilacın “hazır gel” hâlinden epey farklıdır — hem eczacının uzmanlığı devreye girer hem hasta-eczacı iletişimi artar.
Avantajları ve Dezavantajları
Her işin olduğu gibi, majistral formüllerin de artıları ve dikkat edilmesi gereken yönleri var. Avantajları
- Hasta için özel hazırlanmış olması: Doz, form, içerik hastaya göre uyarlanabiliyor. ● Bazı erişimi zor ilaç formu ya da nadir dozajlar için çözüm sunabilmesi.
- Alerji ya da katkı maddeleri hassasiyeti olanlarda standard olmayan bir alternatif olabilir.
- Eczacının “işi” olarak düşünülmesi: Eczacı sadece ilaç dağıtan değil, üretici rolüne de geçebiliyor.
Dezavantajları / dikkat edilmesi gerekenler
- Standart kutu ilaç kadar yaygın değil; bazı eczanelerde majistral hazırlama için altyapı olmayabiliyor. (Eczacı işini sever ama her yerde olmayan bir uygulama olabilir).
- Hazırlama süreci nedeniyle maliyeti biraz farklı olabilir; ayrıca stok yönetimi, hammadde temini gibi lojistik sorunlar olabilir.
- Kalite kontrol, stabilite, kullanım süresi gibi hususlar standart üretim ilaçlara göre daha hassas izleme gerektiriyor. Yanlış formülasyon riski olabilir.
Günlük Eczane Pratiğinde “Sık” Karşılaşılan Majistral Örnekleri
Hadi “küçük ama sık” dediğimiz bazı durumlara bakalım — tabii her reçete özel ama genel olarak karşılaşılanlardan:
- Çocuklara özel şurup formu: Piyasada standart şurup formu ya çok yüksek dozda ya da tat ya da şekil olarak uygun olmayabilir; burada eczacı majistral şurup hazırlayabilir.
- Alerjik cilt hastalığında özel merhem/kremler: Örneğin bir hasta hazır kremde bir katkıya duyarlı olabilir; eczacı “o katkı yok” diye majistral krem yapabilir.
- Çok düşük ya da çok yüksek dozda aktif madde gerektiren durumlarda kapsül ya da fitil: Standart kutuda uygun doz yoksa doktor “majistral” yazabilir.
- Hayvanlara/insan dışı uygulamalarda: Veteriner reçetesiyle hayvan için özel çözüm, eczacı majistral hazırlayabilir.
- Nadiren kullanılan veya ithal edilmesi zor formu olan etken maddeler için alternatif formülasyon: Eczacı ve hekimin birlikte çözüm bulduğu özel vakalarda.
Hastalar İçin Bilinmesi Gerekenler
Eğer size veya sevdiğiniz birine majistral reçete yazıldıysa, birkaç şey aklınızda olsun:
- Reçetede “majistral formül” ifadesi olmalı; eczacıdan hangi formda, hangi dozda hazırlandığını öğrenebilirsiniz.
- Hazırlanan ilacın üzerine içerik, hasta adı, kullanım talimatı ve son kullanma tarihi yazılmış olmalı.
- Eczacı ile iletişim önemlidir: “Bunun farkı ne?” gibi sorular sorabilirsiniz— mesela “neden hazır ilacı kullanamadık?” ya da “ettiğiniz formun avantajı nedir?” gibi.
- Saklama koşullarına dikkat edin: Majistral ilaçlar taze hazırlanır ve bazen koruyucu madde içermez; bu nedenle kullanım süresi ya da saklama koşulu açısından dikkatli olmak gerekir.
- Her zaman hazır ilaç kadar bilindik olmayabilir; ama bu “güvenlik açısından eksik” anlamına gelmiyor. Hazırlayan eczacının sorumluluğu büyük; yani güvendiğiniz bir eczanede hazırlanması önemli.
Sonuç
Sonuç olarak, majistral ilaçlar “herkese aynı” kutulu ilacın aksine “bu hastaya özel” bir çözüm sunuyor. Hem doktor-eczacı işbirliğini hem de eczacının bilimsel ve teknik bilgisini ön plana çıkarıyor. Bugün endüstriyel üretim çok güçlü olsa da, özel ihtiyaçlar için majistral formüllerin yeri hâlâ var. Aslında, eczacıların bu sanatı yeniden canlandırmaları, hastaların bireysel ihtiyaçlarının karşılanması açısından umut verici.
Eğer bir eczaneye gidip “bu ilaç için neden majistral yazıldı?” diye sorarsanız, genellikle size hastanın özel durumu, standart formun olmaması ya da başka bir sebepten özel hazırlama ihtiyacı olduğu anlatılır. Ve bu, aslında eczane-hasta ilişkisinin “biz size özel çözümler de sunarız” boyutunu gösteriyor.
Niysa Şahin
Yakın Doğu Üniversitesi Eczacılık Bölümü
3. Sınıf Temsilcisi
Eczacılık Departmanı Blog Yazarları Yöneticisi
