Öğrenmeyi Öğrenmek: Bilgiyi Daha Kalıcı Hale Getirme Teknikleri

Öğrenmeyi Öğrenmek: Bilgiyi Daha Kalıcı Hale Getirme Teknikleri

Giriş

Bilgi, günümüzde en kıymetli kaynaklardan birini olarak yerini korumasını sürdürmektedir. Teknolojinin gelişimleri eşliğinde, bilgiye erişimin her zamandan daha hızlı ve kolay olduğu halde, bu bilgilerin daha etkili ve daha kalıcı bir şekilde öğrenilmesi ve daha işlevsel hale getirilmesi aynı yönde olmadığı söylenebilir. Çığır açan ve yeni alanları keşfeden her dönemde, insanoğlunun hayatta kalma mücadelesinin kaynağında olduğu öğrenme odaklı bir davranış sergilemektedir. İş hayatında da, akademik yaşlarda, bireyin kişisel gelişiminde ve diğer milyonlarca alanda, kişinin sadece bilgiye erişmeleri; bu bilgiyi kavramak suretiyle öğrenmeleri, uzun süreli belleğe etkin şekilde yerleştirmeleri, ihtiyaç duyduklarında yeniden hatırlayabilmeleri beklenmektedir. Bu bakımdan, bizi karşılayan ilk kavramın ise “öğrenmeyi öğrenmektir” olmasıdır.

Peki, Neden Geleneksel Öğrenme Yöntemleri Yetersiz Kalıyor?

• Pasif öğrenme (okuma, dinleme, ezberleme), bilgiyi yüzeysel olarak işler.
• Tekrarsız öğrenme, Ebbinghaus’un “unutma eğrisi”ne göre 24 saat içinde bilginin %70’ini kaybetmemize neden olur.
• Bağlamdan kopuk bilgi, gerçek yaşamda uygulanamaz ve kısa süre içinde unutulur.

Peki, bilgileri nasıl daha kalıcı hale getirebiliriz? Modern bilişsel bilim ve nörobilim araştırmaları, beynimizin bilgiyi nasıl işlediğini ve uzun süreli hafızaya nasıl yerleştirdiğini ortaya koyuyor. Bu makalede, kanıta dayalı en etkili öğrenme stratejilerini derinlemesine inceleyecek ve bilgiyi ömür boyu saklamanın bilimsel yollarını keşfedeceğiz.

“Öğrenmek bir hazineyse, onu nasıl sakladığınız değerini belirler.”

Öğrenmeyi öğrenmek, kişinin kendi algılama sürecini bilinçli olarak yönlendirebilmesi; doğru öğrenme stratejilerini uygulayarak bu stratejileri farklı bilgi dallarına uyarlayabilmesidir. Bu beceri, sadece eğitim yaşamında olmak üzere; sürekli mesleki gelişmelere, kişisel dönüşüme ve problem çözme hareketlere de kilit görev öne sürer. Özellikle bilgi yükünün giderek ciddi hale geldiği dijital çağını yaşayan olmamızın, böyle bir çağda öne sürmenin kaderi haline geldiği ikballedir.

Evet, öğrenme yalnızca dışsal bir öğrenme sürecinden değil; bilişsel, duygusal ve nörolojik yönleri olan karmaşık bir yapıştır. Öğrenmenin kalıcı bir şekilde sağlanabilmesi için beynin nasıl işlediğinin anlaşılması, bilişsel süreçlerin nasıl en az verimle gerçekleştirilebileceğinin bilinmesi ve öğrenmeyi destekleyen kanıta dayalı tekniklerin uygulanması gerekmektedir. Bu açıdan yapılan bilimsel çalışmalarda, bazı öğrenme yönteminin diğerlerine göre daha etkili, verimli ve uzun ömürlü olabileceği ifade edilmiştir.

Bu makalede, insanları daha uzun süreli öğrenmelerine yardımcı olacak bilim tabanlı tekniklerin detaylı incelenmesi; insanları, bilgilerini daha süreğence olmasını sağlayan teknolojik araçların yanı sıra, bunlar altındaki nöro bilimsel işleyişleri de açıklanacaktır. Bütünsel öğrenimlerin sadece bilişsel boyutlara kadar değil, duygusal ve motive boyutlarına da yer verilecektir. Ama insanın kendisinin öğrenme kapasitelerini tanımlayarak bunları geliştirmesi, yaşam boyu sürecek bir alışkanlığa dönüştürmesi amacı bulunacaktır.

1. Aktif Öğrenme: Pasif Dinlemeden Kaçının

Pasif öğrenme (örneğin, bir konuyu sadece okumak ya da dinlemek), bilgini kısa süreli hafızada taşıyarak kalıcı olmamasına yol açar. Aktif öğrenme, bilgiyi işleme ve analiz etme de zorunlu kılar.

Aktif Öğrenme Stratejileri:

• Soru-Cevap Yöntemi: Öğrendiğiniz konuya ilişkin kendinize sorular sorun ve cevaplamaya çalışın.
• Özetleme: Konuyu kendi kelimeleriyle özetleyin.
• Başkasına Anlatma (Feynman Tekniği): Bir konuyu kolay bir şekilde anlatabiliyorsanız, gerçekten öğrenmişsiniz demektir.

2. Derinlemesine İşleme (Elaboration)

Bilgiyi yüzeysel değil, derinlemesine işlemek; bağlantılar oluşturmak suretiyle öğrenmeyi daha güçlü hale getirir.

Teknikler:

• Metaforlar ve Analoglar: Yeni bilgiyi bilginizi tanımlayan bir şeye benzetin.
• Neden-Sonuç İlişkisi: “Neden önemli?” sorusunu sorarak bilgiyi bağlama oturtun.
• Kişiselleştirme: Bilgiyi deneyimlerinizinler ilişkilendirdiğinizden emin olun.

3. Görselleştirme ve Zihin Haritaları

Beynin, görsel bilgiye daha kolay işleyeceğini düşündüğümüzde, zihin haritaları (mind mapping) bilgiyi hiyerarşik ve görsel bir düzenleme için kullanılır.

Nasıl Yapılır?

• Merkeze ana konu konulmalı.
• Alt başlıklar dallara dönüşmelidir.
• Renkler, simgeler ve kısa notlar ilave edilmelidir.

4. Uygulamalı Öğrenme (Learning by Doing)

Yaparak öğrenme (kinestetik öğrenme), kalıcılığı arttırır.

Örnekler:

• Yabancı dilde konuşma pratikleri yapma.
• Matematikte formülleri tam olarak ezberlemek yerine, problem çözme.
• Kodlama eğitime zamanEDIUM ücretsiz proje geliştirme.

5. Anlamlandırma (Elaborasyon)

Mevcut bilgiler ile yeni öğrenilen bilgi arasındaki ilişki, anlamlı olmayı sağlar. Bu tekniğe:

• Bilginin bağlam içinde öğrenilmesi desteği verir.
• Soyut kavramların somut örneklerle açıklanması bulunur.

Uygulama Örneği: Bir savaşın sadece yılını tarih dersinde ezberlemek yerine; savaş nedenleri, savaş sonuçları ve dönemin sosyoekonomik yapısı ile bağdaştırma.

6. Aralıklı Tekrar (Spaced Repetition)

Giderek artan aralıklarla tekrar edilmemesi, bilginin öğrenildikten sonra unutma eğrisini yavaşlatır (Ebbinghaus’un unutma eğrisi).

• Uzun vadeli hatırlamayı artırır.
• Günümüzde Anki, Quizlet gibi uygulamalarla dijital olarak uygulanabilir.

7. Uyku ve Öğrenme İlişkisi

Uyku, hafıza konsolidasyonu (pekiştirme) için çok önemli rol oynar.

Bilimsel Bulgular:

• Derin uyku (REM olmayan): Bilginin uzun süreli hafızaya aktarılmasını sağlar.
• Öğrenme sonrası kısa şekerlemeler: 20-30 dakikalık kestirmeler bile öğrenmeyi kolaylaştırır.

8. Motivasyon ve Duygusal Bağlantı

Öğrenme süreci için motivasyon ve duygusal bağ, bilginin kalıcılığını direkt olarak etkiler.

Motivasyon Artırma Yöntemleri:

• Hedef belirleme (SMART hedefler): Spesifik, ölçülebilir, ulaşılabilir, ilgili ve zaman sınırlı hedefler kabul ediniz.
• Ödül sistemi: Başarıların küçük başarısızlıklarını kutluyorsunuz.
• İçsel motivasyon: Konu hakkındaki ilginizi artırmak, öğrenmeyi daha keyifli bir hâle getirmek.

Kaynakça

1. Ebbinghaus, H. (1885). Memory: A Contribution to Experimental Psychology. New York: Dover.
2. Brown, P. C., Roediger, H. L., & McDaniel, M. A. (2014). Make It Stick: The Science of Successful Learning. Harvard University Press.
3. Dunlosky, J. et al. (2013). “Improving Students’ Learning With Effective Learning Techniques.” Psychological Science in the Public Interest, 14(1), 4-58.
4. Feynman, R. (1985). “Surely You’re Joking, Mr. Feynman!” (Adventures of a Curious Character). W.W. Norton & Company.
5. Freeman, S. et al. (2014). “Active learning increases student performance in science, engineering, and mathematics.” PNAS, 111(23), 8410-8415.
6. Cepeda, N. J. et al. (2008). “Spacing effects in learning: A temporal ridgeline of optimal retention.” Psychological Science, 19(11), 1095-1102.
7. Kang, S. H. K. (2016). “Spaced Repetition Promotes Efficient and Effective Learning.” Policy Insights from the Behavioral and Brain Sciences, 3(1), 12-19.
8. Craik, F. I. M., & Lockhart, R. S. (1972). “Levels of processing: A framework for memory research.” Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 11(6), 671-684.
9. Mayer, R. E. (2002). Multimedia Learning. Cambridge University Press.
10. Rohrer, D. (2012). “Interleaving helps students distinguish among similar concepts.” Educational Psychology Review, 24(3), 355-367.
11. Bjork, R. A., & Bjork, E. L. (2019). “Desirable Difficulties in Theory and Practice.” Journal of Applied Research in Memory and Cognition.
12. Buzan, T. (2002). How to Mind Map. Thorsons.
13. Paivio, A. (1986). Mental Representations: A Dual Coding Approach. Oxford University Press.
14. Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Prentice-Hall.

Şevval Alibasic

Anadolu Üniversitesi İktisat Bölümü

2. Sınıf Temsilcisi